“آرمان‌شهر” نمادی از یک واقعیت آرمانی و بدون کاستی است. همچنین می‌تواند نمایانگر حقیقتی دست نیافتنی باشد. از افلاطون به‌عنوان نخستین فیلسوف آرمان گرای اندیشه ی غرب نام می‌برند. در واقع آرمان‌شهر با مفهوم ایده (یعنی هر مفهوم زمینی ، الگویی آسمانی دارد) افلاطون هماهنگی کامل دارد. این اندیشهٔ وی را می‌توان در کتاب جمهوریش یافت. در کتاب “جمهوری” افلاطون سیاست را به عرصه‌های گسترده‌تری همچون دولت و قانون اساسی بسط می‌دهد. افلاطون خطوط اصلی که برای سازماندهی یک شهر آرمانی لازم است را به تصویر می‌کشد. به همین سبب از وی به‌عنوان بنیانگذار این اندیشه نام برده می‌شود.
واژگان کلیدی: آرمان شهر ، نا کجا آباد، افلاطون ، کتاب جمهوری ، اتوپیا.
ریشه واژه ی آرمان شهر:
واژه ی “اتوپیا – Utopia” برگرفته از واژه ی “توپوس – Topos” یونانی است که به معنای “مکان” می باشد و نویسنده با افزودن حرف نفی (OU) از آن مفهومی منفی ساخته است که “هیچستان” یا “لامکان ” و به گفته ی “شیخ شهاب الدین سهروردی ” ، “ناکجاآباد” معنی می دهد.
دکتر عزت الله فولاد وند واژه اوتوپیا را “کام شهر” و استاد امیرحسین آریانپور به جای آن از اصصلاحات ، بی نام شهر، جامعه ی آرمانی ، شهریور، خرم آباد، خیال آباد استفاده کرده است .
در اندیشه و تفکر اسلامی ، نخستین بار واژه ی آرمان شهر توسط حکیم ابونصر فارابی (۲۵۸-۳۳۹ ق ) – معروف به معلم ثانی – به صورت “مدینه ی فاضله” به کار گرفته شد. البته فارابی هدف و غایت شهر آرمانی را رسیدن به سعادت می‌داند سعادت، خیر مطلق است و خیر آن چیزی است که به وجهی در رسیدن انسان به خوشبختی سود افتد. سعادت مورد نظر فارابی تنها، سعادت این جهانی نیست، بلکه سعادتی است که همه زندگانی این جهانی آدمی را به وجه دلخواه تأمین کند و هم رستگاری او را در جهانی دیگر تحقق بخشد. هدف و منظور از آفرینش انسان نیز، رسیدن او به سعادت است، اما لازم است که انسان، نخست سعادت را بشناسد.
خلق آثار با اندیشه ی آرمان شهری:
در جوامع ، اندیشه ی آرمان شهری، بیشتر در دوران خیزش های انقلابی یا در تحولات تکان دهنده ی سیاسی و اجتماعی نمایان شده است . کتاب “جمهوری ” افلاطون بر اثر شکست آتن در جنگ های پلوپونز و نبردهای بی امان طبقاتی آتنی ها، به ویژه محاکمه و اعدام سقراط نوشته شده است . در تاریخ علم و فلسفه و ادب، همیشه افلاطون به عنوان اولین فردی است که به طور جدی به آرمان شهر پرداخته است؛ او در کتاب جمهورش، مدینه فاضله را با خصوصیات ویژه آن طراحی کرده است ، که بعدها مورد تقلید اندیشمندان یونان قرار گرفته است. دکتر فتح الله مجتبایی در کتاب ” شهر زیبای افلاطون و شاهی آرمانی در ایران باستان ” با دلایل و مستندات بسیاری ثابت کرده است که افلاطون در نگارش کتاب “جمهوری” و ارائه ی طرح “آرمان شهرش” به نحوه ی اداره ی کشور توسط پادشاهان ایرانی به خصوص داریوش و کوروش نظر داشته و نوع حکومت آنان را نمونه و الگویی برای برقراری آرمان شهر دانسته است.
“کتاب شهر زیبای افلاطون و شاهی آرمانی در ایران باستان ” در باره ی اندیشه ی ایرانی و تأثیر آن بر اندیشه های غربی تالیف شده است. این کتاب ، که در سال ۱۳۵۲ توسط انجمن فرهنگ ایران باستان منتشر شد، اینک پس از گذشت چهل سال با ویرایش ،اضافات و الحاقات جدید بار دیگر از سوی مؤلف آن ؛ دکتر فتح الله مجتبایی، عضو هیئت علمی بنیاد دائره المعارف بزرگ اسلامی و عضو پیوسته فرهنگستان زبان و ادب فارسی توسط انتشارات هرمس انتشار یافته است .
دکتر مجتبایی در گفت و گوی اختصاصی با خبرنگار اطلاعات درباره انتشار این کتاب گفت :” سابقه ی فرهنگی ایران و فرنگ و اندیشه ایرانی نشان می دهد که فلسفه در طول تاریخ از تأثیرگذاری و گسترش فراوانی برخوردار بوده است. من معتقدم افلاطون به عنوان پدر فلسفه غرب، از اندیشه ایرانی تأثیر گرفته و افکار این فیلسوف بزرگ، بدون توجه به بن مایه های فکر ایرانی نبوده است”.
وی در ادامه گفت این کتاب جزو نخستین کتابهایی است که من تألیف کردم. در این کتاب بحث در این مورد است که “شهر زیبای افلاطون و شاهی آرمانی در ایران باستان” ایران چه تأثیری بر افلاطون داشته است. به تأثیر زرتشت همواره سخن گفته اند، اما در این کتاب به طور قطعی اشاره شده که افلاطون تحت تأثیر نظریه سیاسی در ایران باستان بوده است.
دکتر مجتبایی با اشاره به این نکته که اغلب محققان غربی معتقدند زمینه های رشد و نمو فلسفه در یونان باستان بوده،… گفت : “برای غربی ها بسیار سخت است که باور کنند منشأ فلسفه از جای دیگری به خصوص از ایران و شرق بوده است. گرچه محققان منصفی هم بوده اند که با تأکید بر این قضیه نشان داده اند که زمینه های فکر فلسفی از شرق و ایران بوده است. محققان غربی چندان جرأت گفتن این زمینه را ندارند و آنها هم که گفته اند کمتر مورد توجه قرار گرفته اند. این موارد باید به صورت علمی و منصفانه در اختیار پژوهشگران قرار گیرد”.
بن مایه :
شهر زیبای افلاطون و شاهی آرمانی در ایران باستان در گفتگو با دکتر فتح الله مجتبایی، ۱۱ مرداد ۱۳۹۴.
پژوهشگران فرهنگ ، فصل نامه شورای پژوهشی اداره کل فرهنگ و ارشاد اسلامی استان کرمان، سال سیزدهم ، شماره ی سی و چهار ، پاییز و زمستان ۱۳۹۴٫